BEBEK SATRANCI , BEBEK SATRANCININ HIZLI KARAR VERME YETİSİ ÜZERİNE ETKİSİ ve PİLOT EĞİTİMİ İLİŞKİSİ

ÖZET

Yedinci asrın başlangıcından hemen sonra Hindistan’da ortaya çıkan ve tarihin en eski oyunlarından biri olma özelliğini taşıyan satranç, geçmişte olduğu gibi günümüzde de bu unvanını korumaktadır. Dünyanın heryerinde profesyonel ve amatör bir çok oyuncu barındıran satranç, kavrama seviyesini ölçen ve en fazla geliştiren oyunlardan biri olarak kabul edilmektedir. Bir çok eğitim kurumunun müfredatında yer alması, toplumların ve kurumların satranca olan güvenin en açık kanıtıdır.

Geçmişten günümüze satranç, birliğini kaybetmiş, aralarında bebek satrancının da bulunduğu çeşitli türevleri türemiştir. Bebek satrancı iki satranç tahtasında, iki kişilik iki takımla oynanan gayrıresmi bir satranç türüdür. Bebek satrancının ana özellikleri çok kısa sürede çok seçenek sunması ve başka bir satranç türünde olmayan takım oyununu içermesidir.

Bu çalışmada, bebek satrancı analize edilerek, karar verme sürecine etkisi, muhtemel bir hızlı karar verme yetisine katkısı ve pilot eğitimi öncesi yararlı olup olmayacağı tartışılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Satranç, Bebek Satrancı, Hızlı Karar Verme, Pilot Eğitimi.

Geçmişten günümüze kadar uzanan insanlık tarihinde Maslow’un ihtiyaç teorisinin ilk üç basamağı olan fiziksel ihtiyaçlar, güvenlik ve sosyalliğin[1] ilk iki maddesini  karşılayan insanlar, yeni arayışlar içerisine girmiştir. Hiçbir zaman sahip olduğu ile uzun süre mutlu olmayı başaramayan ve çoğu zaman bir adım ötesini isteyen insanoğlu, girdiği arayışta bir çok unsur keşfetmiş, medeniyeti oluşturuştur. Kültürün bir parçası halinde gelen, medeniyetleri dolduran bu unsurlardan biri de satrançtır.

M.Ö. 7’inci yüzyılda Hindistanda ortaya çıktığı düşünülen satranç,[2] tarihin bilinen en eski oyunlarından biri olma özelliğini taşımaktadır. Bazen beyin jimnastiği, bazen bir oyun olarak tanımlansa da satranç hem beyin jimnastiği hem oyun hem de olimpik bir spordur. [3]

Birçok ilköğretim okulu ve eğitim kurumunun müfradatında bulunan[4], zeka seviyesini ölçtüğü ve gösterdiği söylenen [5]ve tüm dünyada bilinen ortak bir dil haline gelen satranç, barındırdığı özelliklerle bunca savaş, yıkım ve felakettin arasından sıyrılıp günümüze kadar gelmeyi başarmış nadir branşlardan biri olduğu sanılmaktadır.

Her ne kadar kendini koruyup varlığını sürdürmeyi başarsa da satranç özünü koruyamamış kendisine türevler, versiyonlar çıkmasına engel olamamıştır. Doyumsuz ve çabuk sıkılan insanoğlu bu uzun süreçte satranç oyunuyla yetinmeyerek, oyunun temelini bozmayacak şekilde çeşitlendirmiştir. Böylece çeşitli versiyonları oluşan satranç birliğini koruyamamış, çok fazla sayıda altdallara ayrılmıştır. [6]Bu versiyonlardan biri dünyada pek az bilinen fakat bilenin bir daha unutamadığı bebek satrancıdır.

Dünyanın çeşitli yerlerinde turnuvaları düzenlenen, kulüpleri açılan bebek satrancı iki satranç tahtasıyla oynanan dört kişilik (iki kişilik iki takım) bir oyundur. Yanyana koyulan iki satranç tahtasına taşlar her takımda bir siyah bir beyaz taş olacak şekilde dizilir. Böylece yan yana  oturan takım arkadaşlarından biri siyah taşların sahibi olurken diğeri beyaz taşları olur. Bu durum rakiplerde de aynıdır. Yani oyunda bulunan dört oyuncunun da hem rakipleri hem de takım arkadaşları aynı renk taşlara sahiptir. Oyunu ana satrançtan ve diğer versiyonlarından farklı kılan temel özellik ise oyuncuların kendi taşlarıyla hamle yapmak yerine, takım arkadaşlarının aldığı taşları kendi oyun tahtasında istediği yere bırakabilmesidir. Oyuncular  arası yardımlaşmanın ve iletişimin serbest olması bireysel bir oyun olan satrancı bir takım oyununa veya sporuna çevirmektedir. Ayrıca saatler süren analiz ve değerlendirme gerektiren ve iki saat gibi bir zaman diliminde oynanan satranç oyununun tam aksine bebek satrancı, beş dakika gibi çok kısa bir sürede oynanmaktadır. Kısaca ifade etmek gerekirse ;

·         Çok kısa sürede

·         Çok seçenek sunan ve

·         Takım halinde oynanan   satranç türüdür.

Normal bir satranç oyununda tahtada toplam 32 taş bulunmakla birlikte altı çeşit parça vardır. Bu taşların(piyon, kale, at, fil, vezir ve şah) hepsi de farklı farklı özelliklere sahiptir. Piyon bir birim hareket ederken, at “L” şeklinde hareket eder. Fil çapraz,  kale yatay ve dikey, vezir ise her yönde sınırsız hareket imkanına sahiptir. İşte bu çeşitlilik satrançta oyuncunun elini güçlendirir ve ona farklı seçenekler sunar. Günümüzde devletlerin uluslarası arenada sahip olmaya çalıştığı gibi, satrançta da oyuncular ellerinde koz tutmayı, farklı seçenekler bulundurmayı tercih ederler.

Çeşitliliğin satranç oyuncusuna sunduğu bol seçenek onların karar verme mekanizmalarını geliştirir.[7] Hal böyle iken bebek satrancında oyuncunun hamle yelpazesi çok daha geniştir. Bebek satrancında oyuncular normal bir satranç oyuncusunun sahip olduğu seçeneklere sahip olmakla birlikte, bunlara ek olarak takım arkadaşının kendisine verdiği taşların tahtada boş olan herhangi bir noktaya koyabilme seçeneğine de sahip olmaktadırlar.

Satranç oyununun başlangıcında bir oyuncunun yapabileceği 20 farklı hamle bulunmaktadır. Oyunun başında çoğu taşın önünün piyonlar tarafından kapatılmış olması nedeniyle hareket etme imkanı olmadığından seçenek yirmi ile sınırlı olup oyunun ilerleyen aşamalarında daha çok artmakta, çok yüksek sayılara ulaşmaktadır.  Normal satrançta bile oran bu kadar yüksekken bebek satrancında bu orana bir de takım arkadaşı tarafından verilen taşlar eklenmektedir. Takım arkadaşı tarafından verilen taşların her biri satranç tahtasında boş olan her noktaya konulabildiği için satranç tahtasında duran bir taştan daha fazla seçenek ve olasılık sunmaktadır. Örneğin satranç tahtasında duran bir piyonun sadece bir noktaya hareket olsaılığı bulunmakta iken takım arkadaşı tarafından verilen ve oyunu dahil edilecek olan bir piyon oyun tahtası üzerinde boş olan herhangi bir noktaya konulabilmektedir. Özellikle piyonun sondan bir önceki sıraya konularak kendisine has özelliğiyle bir sonraki hamlede kale, at, fil veya vezir olma potansiyeli taşıması, seçenekleri  daha da komplike hale getirmekte ve kombinasyonları arttırmaktadır. Her ne kadar diğer taşlardaki oran piyonda ki kadar yükselmese de seçenek sayısında kayda değer bir artış olduğu açıktır.

Bebek satrancındaki seçenek artışı çoğu zaman oyunculara zor anlar yaşatmaktadır. Çok seçeneğin daha fazla ihtimali ve kombinasyonu düşünme ihtimal ve kombinasyonu düşünme anlamına geldiği için, bebek satrancı oyuncuları fazla seçenek içinde boğulmaktadır. Barry SCHWARTZ’ın Amerika Birleşik Devleti’nde tüketicilerin süpermarket alışverişi üzerine yazdığı Bolluk Paradoksu adlı eserde fazla seçenekleri elemenin stresi kaygıyı ve yoğunluğu büyük oranda azalttığını ve tüketicilerin işini kolaylaştıracağını belirtmektedir. [8]Bu durum bebek satrancında düşünüldüğünde oyuncunun çok fazla seçeneğe maruz kaldığı ve bolluk paradoksuna girdiği söylenebilir. Önlerinde çok fazla seçenek bulunan bebek satrancı oyuncuları tüm seçenekleri, iki-üç hamle sonrasıyla düşünüp analiz ederek hareket etmek zorundadırlar. Bu da çok fazla seçeneğin değerlendirilmesi arasından en iyisinin seçilmesi ve uygulanması demektir.

Bebek satrancına oranla daha az seçenek sunan ve bu nedenle karar vermesi daha kolay olan normal bir satranç oyununun problemi tespit etme, seçenekleri belirleme ve seçeneklerden en kullanışlısını seçme yetilerine katkı da bulunduğu[9]  bilindiğinden daha fazla seçenek ve kombinasyonlar sunan bebek satrancının bu yetilere satrançtan daha fazla katkısı olduğu ve olacağı düşünülmektedir.

Bebek satrancını oyuncular için keyifli bir o kadar da zor kılan temel özellik zamandır. Normal bir satranç oyununda bir oyun saatlerce günlerce sürebilmekte; oyuncular düşünmek ve karar vermek için yeteri kadar süreye sahipken; bebek satrancında oyuncular beş ile on dakika arasında değişen fakat normal bir satranç oyunuyla kıyaslanamayacak kadar kısa süreye sahiptir.

Seçenek ve kombinasyon çokluğunun  bebek satrancındaki yeri önceki sayfalarda anlatılmıştı. Bu seçenek fazlalığı daha fazla süre gerektirirken tam aksine bebek satrancında süre oldukça kısıtlıdır. Normal bir satranç oyununda oyuncular on dakikada belki bir hamle bile yapmazken, bebek satrancında tüm oyunu bitirmek zorundadırlar. Bu nedenle oyuncular çok kısıtlı sürelerde çok farklı opsiyonlar arasından seçim yapmak zorundadırlar. Bunu başarıyla yapabilmek için de oyuncular, üzerlerine düşen külfiyet ve zaman stresi ile baş etmeyi öğrenmeleri gerekmektedir.

İki kişilik iki takımla oynanan bebek satrancında, oyuncular birbirleriyle iletişim kurmasının serbest olmasıyla birlikte, normalde bireysel bir oyun olan satranç bir takım oyununa dönüşerek boyut değiştirmiştir. Takım oyuncularından herhangi birinin yenilmesi veya süresinin bitmesi halinde oyunun her iki oyuncu için de bitmesi oyuncuların birlik ve beraberliğini perçinlemiş ve zorunlu kılmıştır. Bebek satrancında oyuncular, sadece kendi tahtasını değil arkadaşının tahtasını da takip ederek oyununa ona göre yön verir. Eğer ihtiyacı olan bir parça olursa takım arkadaşından onu ister veya takım arkadaşının bir ihtiyacı varsa onu da değerlendirerek gerektiğinde kendi oyunundan fedakarlık yaparak onu vermeye çalışır. Bir takım arkadaşı ve takım arkadaşıyla koordinasyon ve yardımlaşma daha önce satrançta bulunmayan yeni bir boyuttur.

Bebek satrancında oyuncuların belkide en zorlandığı faktör rakip oyuncunun takım arkadaşınızdan aldığı taşları oyun tahtanıza yerleştirmesidir. Oyun planları kurduğunuz, iki üç hamle sonrasını kurguladığınız sırada tahtanın ikinci sırasına konulan bir piyon, şahınızı tehdit eden bir at veya şahınıza ve vezirinize aynı anda saldıran bir taşı oyun tahtasında görmek pek de iyi duygular uyandırmamakta, oyuncular ani gelen bu müdahaleler nedeniyle zor durumda kalmaktadırlar.

Normal bir satranç tahtasından gelen hamleler tahmin edilebilirken oyun dışından gelen hamleler öngörülemediği için rakip oyuncunun oyuna taş müdahil etmesiyle rakip oyuncu adeta savaş uçağı pilotlarının emergency durumlarda kaldığı gibi büyük bir süprizle karşılaşmaktadır. Önünde bir çok seçenek olan ve çok kısa sürede karar vermek zorunda olan oyuncu için ortaya yeni çıkan tehdite cevap vermek çok hızlı düşünmeyi ve çok hızlı karar vermeyi gerektirmektedir. Doğru reaksiyon göstererek , reaksiyon sürelerini kısa tutan oyuncular kazanma yolunda büyük avantaj elde etmektedirler.

Dünyadaki en zor ve stresli mesleklerden biri olarak savaş pilotluğu gösterilmektedir.[10] Savaş uçağı pilotlarının işini zorlaştıran faktörler çok hızlı süratlerde çok kısa sürede düşünerek, gelişen olaylara, çıkan emergency durumlarına ani ve düzgün yanıt verebilmenin zorluğudur. Ses hızına yakın hızlarda oluşabilecek ufak değişiklikler büyük sonuç farklılıkları oluşturacağından pilotlar için sürenin çok kısıtlı olduğu ortamda düşünebilmek, stres altında karar vermek büyük önem arzetmektedir.

SONUÇ

Beynin çalışan kısımlarının yorulmadığı bilakis o bölgede daha çok sinaps bağlantısı kurulduğu göz önüne alındığında, [11]bebek satrancı ve savaş uçağı pilotluğunun stres altında çok fazla seçenekten limitli zaman diliminde karar verme kabiliyetini gerektirdiği söylenebilir. Savaş uçağı pilotluğu gibi önemli bir görevin, yerine getirilirken pekiştirilmesi çok sakıncalı olduğu için bu yetinin pilot adaylarına bir an önce kazandırılması hayatidir. Bu kapsamda bebek satrancı oynamanın kısa zaman diliminde karar verme ve gelen ani müdahalelere doğru yanıtları verme yetisini kullandırdığını ve geliştirdiğini, böylece bu niteliklere ihtiyaç duyam savaş uçağı pilotluğu gibi meslek grupları için de faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

---

[1] Cory, G. A. (1999). The Maslow Hierarchy of Needs vs. MacLean’s Triune Brain. The Reciprocal Modular Brain in Economics and Politics, 7-11.

[2] Murray, H. J. (1962). A history of chess. Oxford: Clarendon Press.

[3] Official website of the Olympic Movemen   http://www.olympic.org/chess

[4] A. K. (n.d.). EGITIMDE SATRANÇ. Retrieved from http://efd.mehmetakif.edu.tr/arsiv/Aralik2006/sayi12/17-27.pdf

[5] GRABNER, R. H. (n.d.). The role of intelligence for performance in the prototypical ... Retrieved February 07, 2016, from http://www.researchgate.net/profile/Roland_Grabner/publication/262569645_The_role_of_intelligence_for_performance_in_the_prototypical_expertise_domain_of_chess/links/543ce0210cf24ef33b764909.pdf?origin=publication_detail

[6] Chashchikhin, Valeriĭ, R. Shat︠s︡kiĭ, and A. Kharitonov. The Chess Variants. Moskva: Izd. MDT︠S︡Origami Pri Uchastii Izd-va "Krug", 1996. Print.

[7] SATRANCIN ÇOCUKLARIN GELİŞİMİNDEKİ ETKİLERİ - Gökyay Vakfı Satranç Müzesi. (n.d.). Retrieved February 07, 2016, from http://www.gokyaysatrancvakfi.org.tr/kutuphane/satrancin-cocuklarin-gelisimindeki-etkileri

[8] Schwartz, Barry. The Paradox of Choice: Why More Is Less. New York: Ecco, 2004. Print.

[9] "Kasparov Chess Foundation Global Meets in St. Louis." Kasparov. 2015. Web. 08 Feb. 2016.

[10] [10]“The most stressful jobs in the world, CareerCasr on-line, Internet, available from

 http://www.careercast.com/career-news/most-stressful-jobs-2013-commercial-airline-pilot

[11] Konstantinos Arfanakis, PhD. "Boost Your Brain Health." Rush University Medical Center. Web. 08 Feb. 2016.